گزارش اختصاصی سیمره از آثار باستانی کشف شده در قلعه‌گوری کوهدشت

«وقتی سرزمین‌تان، تاریخ باشکوهی داشته باشد، بی‌شک، هویتی قوی از نظر فرهنگی در جهان امروز خواهید داشت.» استاد تاریخ مشغول تدریس تاریخ تمدن و بیان این جمله بود که یکی از دانشجویانش، با اجازه‌ی استاد گفت: «خبری منتشر شده که به تازگی، گچ‌بری‌هایی منحصر به فرد در منطقه‌ی قلعه‌گوری کوهدشت و در جوار رود سیمره، پیدا شده که بی‌نظیر است و قدمتش به دوره‌ی ساسانی برمی‌گردد.»

همان‌ منطقه‌ای که به خاطر آب‌گیری سد سیمره، قرار است برای همیشه زیر آب برود و محو شود! حالا به تازگی، جهانیان متوجه شده‌اند کناره‌های رود سیمره، زادگاه تمدن و شهرنشینی پیشرفته بوده است؛ جایی که شامل مناطقی ارزشمند مثل برز قباله، قلعه‌ی سیرم شاه، قلعه‌گوری، تپه‌ی چیا سبز، تپه‌ی چشم‌رجب، تپه‌ی پیروز علی، گورستان چیا سبز و تپه‌ی چم قوله است و البته حاشیه‌های «رود باشکوه سیمره» را در بر می‌گیرد.

در کاوش‌گری‌های انجام گرفته، کشف شده که همین قلعه‌گوری، «یک کوشک» است؛ متعلق به دوره‌ی ساسانیان و پر از گچ‌بری‌هایی منحصر به فرد، که به زودی، ایران و جهان را متوجه تاریخ هنر و تمدن بی‌نظیر این منطقه می‌کند.

قلعه‌گوری  کجاست؟

منطقه‌ی قلعه‌گوری در ۷۰ کیلومتری جنوب غربی شهرستان کوهدشت قرار گرفته و از نظر سیاسی و اداری، جزء شهر کونانی است که این شهر، بیش از ۲۴۰۰۰ نفر جمعیت دارد.

دهستان زیر تنگ سیاب نیز همان‌جاست؛ سیاب را همه‌ی کشور به انارش می‌شناسند و حالا آثار سفالی و گچ‌بری‌های کشف شده و بی‌نظیر «قلعه‌گوری رماوند» در کنار رود سیمره، که بوستان‌های فراوان کشاورزی دارد، توجه جهانیان را بیش از پیش، به سویش چرخانده است.

رماوند،ده کرم‌علی، ده منت‌علی، گرخشاب و جزء این‌ها از روستاهای زیر تنگ سیاب محسوب می‌شوند. روستاها و کشت‌زارهایی که رونق خویش را مدیون رودخانه‌ی همیشه جاری سیمره هستند.

کاوش‌گری باستانی از چه زمانی شروع شد؟

مدیر روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان که مسئولیت گروه کاوش‌گری منطقه‌ی قلعه‌گوری را نیز برعهده داشته است، گفت: «فصل اول کاوش‌گری این منطقه از پاییز ۸۹ شروع شد و سال ۹۰ به دلایلی، این کاوش‌گری متوقف شد.»

عطا حسن‌پور در گفت‌وگوی اختصاصی با سیمره، اظهار داشت: «فصل دوم این کاوش‌گری از دی‌ماه ۹۱ شروع شد که البته بدون حمایت و پی‌گیری مدیرکل سازمان میراث فرهنگی استان، ممکن و مقدور نمی‌شد.»

حسن‌پور درباره‌ی آثار تاریخی کشف شده، تشریح کرد: « گچ‌بری‌هایی بی‌نظیر از نقوشی مثل گراز و قوچ به دست آمده که به نظر می‌رسد درون یک کوشک دوره‌ی ساسانی قرار گرفته است.» وی تأکید کرد که نقوشی مثل نقش گراز از این نوعش، اولین باری است که در لرستان کشف می‌شود و ارزش تاریخی بی‌نظیری دارد.

کوشک از منظر واژه‌شناسی، به کاخ‌ها و بناهایی کوچک که شاهزادگان و فرماندهان نظامی در آن اقامت داشتند، گفته می‌شود و به نظر می‌رسد آن‌گونه که عطا حسن‌پور تصریح کرده، بقایای یک کوشک، متعلق به دوره‌ی ساسانی در قلعه‌گوری کشف شده است.

مدیر روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی لرستان، هم‌چنین بیان کرد: «به‌جز گچ‌بری‌ها و سفال‌های مزین شده به نقش‌های حیوانی و انسانی، دو کتیبه به خط پهلوی ساسانی نیز کشف شده که برای خوانش این کتیبه‌ها، در حال پی‌گیری و رایزنی با کارشناسان داخلی و خارجی مجرب و کاربلد هستیم.»

عطا حسن‌پور تشریح کرد: «این دو کتیبه که روی سفال نوشته شده است به “استروکا”، شهره‌اند و نخستین سفال‌نوشته‌هایی است که از این نوع، در لرستان کشف می‌شود و به همین سبب، اهمیت تاریخی و باستان‌شناسی فوق‌العاده‌ای دارد.» حسن‌پور بر اهمیت دره و رود سیمره نیز تأکید  و تصریح می‌کند که دره‌ی سیمره در دوره‌ی ساسانی،به عنوان حلقه‌ی «ارتباط استراتژیکی» خوزستان با کرمانشاه بوده است.

تیم کاوش‌گری

عطا حسن‌پور که مسئولیت گروه کاوش‌گری قلعه‌‌گوری کوهدشت را نیز برعهده داشته، می‌گوید: «از زمانی که با حمایت مدیر کل میراث فرهنگی لرستان،کار کاوش‌گری شروع شد، یک تیم مجرب باستان‌شناسی را انتخاب کردیم که شامل یک زمین‌شناس، هفت باستان‌شناس، یک مرمت‌گر، یک معمار، یک طراح، یک گرافیست و نزدیک به ۲۰ کارگر ماهر در کلنگ‌زنی آثار باستانی است.»

حسن‌پور بر این نکته تأکید کرد که این‌گونه کاوش‌های باستانی که از نظر باستان‌شناسی، اهمیتی فوق‌العاده دارند، به طور حتم باید از یک تیم مجرب  تخصصی در این زمینه استفاده شود که خوشبختانه با جدیت و پی‌گیری‌های مدیر کل میراث فرهنگی لرستان، کار، به خوبی و به صورتی تخصصی و فنی، پیش رفت.

وی توضیح داد که قرار است در اسفندماه ۹۱، گچ‌بری‌های کشف شده در یک همایش تخصصی، با حضور استادان برجسته‌ی باستان‌شناسی کشور و در موزه‌ی ملی ایران، به نمایش و تحلیل فنی گذاشته شود.

دوره‌ی ساسانی در تاریخ ایران

حکومت ساسانیان از سال ۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی بر قمست‌های بزرگی از آسیای غربی و ازجمله ایران، فرمان‌روایی می‌کردند و پاتختشان نیز «تیسفون» بود که بعدها و بعد از سقوط ساسانیان به دست اعراب، بر خرابه‌های تیسفوت، شهر بغداد ساخته شد.

بعد از هخامنشیان، این، ساسانیان بودند که توانستند قلمرو ایران را دوباره گسترش بدهند و یک‌پارچه کنند.در آن زمان، این‌گونه بود که وقایع و حوادث جهان هستی برای خودشان، ایزدانی داشتند؛ مثل ایزد مهر و ایزاد جنگاوری و جزء این‌ها. امروزه آثار بسیاری از این دوره بر جای مانده که برخی‌شان در موزه‌ی قلعه‌ی فلک‌الافلاک به نمایش درآمده است.

آخرین پادشاه ساسانی، یزدگرد سوم بود که نتوانست در برابر تاخت و تاز اعراب، دوام بیاورد و شکست خورد.

قلعه‌گوری سیمره، نماد تمدن و حفظ داشته‌های تاریخی!

آن‌گونه که در کتاب «فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی»،نوشته‌ی محمد محمدی،  آمده است، پادشاهان ساسانی و ایرانیان باستان، علاقه‌مند بودند که آثار و دستاوردهای مهم‌شان را ثبت کنند که این ثبت، از راه کنده‌کاری روی دیواره‌های کوه‌ها یا دیگر سطوحی مثل سفال ( یاکتیبه‌ها) صورت می‌گرفته است.

همین کتاب نشان می‌دهد که آن‌ها (ساسانیان و به طور کلی ایرانیان باستان) مایل بودند دستاوردهای خویش و به ویژه آن‌هایی را که نشان‌دهنده‌ی «شرف و افتخار» بود برای همیشه، پایدار نگه دارند. از سویی می‌دانیم که میل به هنرنمایی و نقش‌نگاری، خودش نوعی تمدن را نشان می‌دهد که ساکنان اطراف رود سیمره، به خوبی و شایستگی، صاحب و مالکش بوده‌اند و از آن صیانت می‌کردند.

ایزد بهرام، پشتیبان جنگاوران

عطا حسن‌پور، درباره‌ی نمادهای نقاشی شده مثل گراز، تشریح می‌کند: «نقوش حیواناتی مثل گراز و قوچ، نماد ایزد بهرام در دوره‌ی مورد نظر بوده است.» حسن‌پور ادامه می‌دهد: « گرازی که در حال راه رفتن است، نماد ایزد بهرام است که در عصر ساسانی، به عنوان ایزد جنگ و نبرد، شمرده می‌شد.»

ساسانیان پیش از جنگ، به ایزد بهرام، نیایش و دعا می‌کردند تا آن‌ها را در جنگ‌های پیش‌رو، پیروز گرداند. ایزد بهرام در واقع، شجاع‌ترین و دلیرترین ایزد ایرانیان دوره‌ی ساسانی بود که شجاعت، جوان‌مردی و دلیری را توأمان، داشت.

این‌جاست که نماد پهلوانی و جوان‌مردی، به خوبی، خودش را در آثار منقوش کشف شده از قلعه گوری سیمره، نشان می‌دهد تا جهان بداند ایرانیان، در خرد، شجاعت و دلیری، ریشه‌ای به درازای تاریخ دارند.

نقاشی‌هایی که خلاقیت و هنرمندی ایرانیان را نشان می‌دهد

حسن‌پور تصریح می‌کند که تصاویر گچ‌بری‌ها، شامل دوایر متحدالمرکز، لوزی‌های تو در تو، نقوش فلس ماهی،نقوش برگ شبدری،گل نیلوفر، گل آفتاب‌گردان و نقوش انسانی و حیوانی می‌شود. گچ‌بری‌هایی که بیش از ۱۵۰۰ سال قدمت دارند و همگی، اوج هنرمندی و علاقه به خلق آثار هنری در میان ساکنان دره‌ی باستانی سیمره را نشان می‌دهد.

آن‌گونه که عطا حسن‌پور توضیح می‌دهد، این گچ‌بری‌ها با روش‌های قالبی و دستی، ساخته شده است که نشان‌دهنده‌ی میل به جاودانگی هنر و پایداری این آثار، نزد ساکنان این منطقه و به طور کلی، نزد ساسانیان بوده است.

این نکته را نیز باید گفت که اتاق‌هایی که از کوشک یا همان «قصر کوچک قلعه گوری»، سربرآورده‌اند، با مصالح ساختمانی سنگ، ملات و ساروج ساخته شده است.

قرار است تمدن دو هزار ساله، یک‌جا، زیرِ آب برود!

در حالی که جوامع توسعه‌یافته، اهمیتی فوق‌العاده به میراث فرهنگی می‌دهند، این طرف قضیه، قرار است با آب‌گیری سد سیمره، تمدن کناره‌های رود سیمره، مثل همین تمدن قلعه گوری، به طور ناگهانی از صفحه‌ی روزگار محو شود!

سد سیمره که سدی است برای تأمین برق و به «سد‌‌ نیروگاه‌های برق‌آبی» کشور اضافه می‌شود، بنا به شنیده‌ها قرار است در اوایل سال ۹۲ افتتاح شود؛آب‌گیری‌اش، تمدن دو هزار ساله‌ی قلعه گوری را نابود می‌کند و بقایای این فرهنگ، هنر و تمدن باشکوه را باید در اعماق آب جست‌وجو کرد؛ البته اگر باقی بماند و نابود نشود!

سد سیمره از نوع سد «بتنی دو قوسی» است که حجم مخزنی آن،۳۲۱۵ میلیون متر مکعب آب است. قرار است سالانه، ۸۵۰ گیگاوات برق تولید کند. نوع نیروگاهش نیز از نوع «روزمینی»،است.

سدی که گفته می‌شود سازمان میراث فرهنگی لرستان و ایلام در ابتدا، مخالف ساختنش بوده‌اند. ولی، وقتی دستور از مرکز می‌آید و نمایندگان استان نیز سکوت می‌کنند، دیگر از هیچ کس کاری ساخته نیست!

جمع‌بندی: توسعه، فقط یک‌جانبه‌نگری نیست!

این‌که برای توسعه‌ی کشور، ابزارهایش را فراهم کنیم، کاری است نیکو؛ اما نباید یک‌جانبه فکر کرد و هویت تاریخی یک شهر را فدای ساخت یک سد نمود.

به راستی اگر همین قلعه گوری کوهدشت در یکی از کشورهای توسعه‌یافته بود به این راحتی، دولت موافقت می‌کرد سدی راه‌اندازی کند که نتیجه‌ی آبگیری‌اش، نابودی یک تمدن شهری پیشرفته است؟! آن هم تمدنی خلاقانه و هنرمندانه که قدمتی دو هزار ساله دارد؟

توسعه، به این نیست که فقط یک جنبه از کار را در نظر بگیرم؛ توسعه و پیشرفت یعنی همه‌جانبه‌نگری. یعنی این‌که هویت تاریخی خویش را نابود نکنیم؛ آن هم فقط به خاطر این‌که یک جنبه از موفقیت کار را ببینیم.

هر چقدر ایرانیان باستان تلاش نمودند که هنر، فرهنگ و تمدن این سرزمین را به نسل‌های بعدی منتقل کنند، امروز، به راحتی تمدن قلعه گوری، زیر آب می‌رود و محو می‌شود تا جهان از این نابودی هویت سرزمینی به دست ساکنان همین سرزمین، انگشت به دهان بماند!

بدرود، قلعه‌گوری سیمره! خداحافظ، تمدن دو هزار ساله! خداحافظ، میراث فرهنگی رود همیشه جاری سیمره!