که بعد از رینوویروس‌ها شایع‌ترین عامل سرماخوردگی را در همه‌ی گروه‌های سنی خصوصا کودکان تشکیل می‌دهد. سوش‌ها یا واریانت‌های گوناگون این ویروس که توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO) گزارش شده‌اند عبارتند از انواع: آلفا(انگلیسی)، بتا( آفریقای جنوبی)، گاما(برزیلی)، دلتا( هندی) که در گروه سنی کودکان از تواتر بیش‌تری برخوردار است و اخیرا سوش لاندا از کشور پرو. به قول شاعر :« هر دم از این باغ بری می‌رسد/ تازه‌تر از تازه‌تری می‌رسد.»
راه‌های انتقال بیماری به شکل مستقیم و غیرمستقیم است به‌گونه‌ای که نشانه‌های ابتلا در طیف وسیعی از بی‌علامتی (۸۰درصد) تا بروز علایم شدید (۱۵ درصد) متغیر است. در حالت مستقیم انتقال به‌صورت قطرات و ترشحات تنفسی در فواصل تماسی کم‌تر از ۲ متر و در تماس مستقیم با دست و سطوح به دیگر افراد منتقل می‌شود و با قدرت تهاجمی زیاد همه‌ی گروه‌های سنی از قبیل کهن‌سالان، کودکان، نوزادان، بانوان باردار و مبتلایان به بیماری‌های خاص از قبیل: بدخیمی، نقص ایمنی، قلبی و عروقی، کلیوی، کبدی، فشارخون، آسم، ایدز، بیماری‌های متابولیک (دیابت نوع یک و…) و افراد چاق دارای BMI بالای ۴۰ و مصرف‌کنندگان برخی داروهای خاص را بیش‌تر مبتلا می‌کند.
علایم بیماری به شکل تب(نه خیلی زیاد)، کاهش اشتها، سرفه، خستگی، تنگی نفس، لرز، درد اندام‌ها، گلودرد، سردرد، گیجی، دردقفسه‌ی سینه، آبریزش بینی، اختلال حس بویایی و شنوایی، بثورات جلدی، علایم گوارشی، خون دماغ، التهاب و قرمزی چشم، اختلال انعقادی خون و علایم نارسایی کلیه و سایر علایم است. طبق آمار دارندگان گروه خونی +O کم‌تر از سایرن به این بیماری مبتلا می‌شوند.
اصولا در موارد مشکوک به کرونا باید از عدم ابتلای فرد به دیگر بیماری‌ها مانند: (آنفلوآنزا، سرماخوردگی، کاوازاکی، آبله مرغان) اطمینان حاصل کرد.
در خصوص کودکان و شیرخواران خوش‌بختانه درگیری و ابتلا کم‌تر اتفاق می افتد(۱ تا ۲درصد). علایم شایع در ابتلای این گروه سنی به ویژه با سوش دلتا و در دیگر سوش‌های کرونا عبارتند از: (تب، آبریزش بینی، گلو درد، سردرد، بدن درد، علایم گوارشی(اسهال و استفراغ) که شایع‌تر از بزرگ‌سالان اتفاق می‌افتد، شیر نخوردن، راش‌های پوستی، شکم‌درد، قرمزی چشم‌ها، علایم عصبی به شکل‌های (تشنح، سندروم گیلن باره، فلج عصب صورتی، ام‌اس و ایسکمی حاد مغز) که در نوع دلتا شایع‌تر است. علت ابتلای کم‌تر کودکان به بیماری کرونا را برخی پژوهش گران گیرنده‌های آیس تو (ACE2) در سلول‌های کیسه‌های هوایی مجاری تنفسی و نیز وجود ایمنی از طریق شیر مادر نام برده‌اند و ذکر این نکته حایز اهمیت است که ابتلای کودکان در مقایسه با بزرگ‌سالان به بستری شدن و ICU کم‌تر نیاز دارد و پیش‌آگهی نیز در کودکان نسبت به بزرگ‌سالان بهتر بوده و کاهش حس بویایی در آن‌ها نیز کم‌تر مشاهده می‌شود. اما نکته‌ی مهم این است که کودکان می‌توانند ناقلان خاموش و بی‌علامت باشند و بنابراین باید از تماس آ‌ن‌ها با والدین کهن‌سال خودداری کرد.
در مورد نوزادان شواهدی دال بر انتقال ویروس از طریق شیر مادر وجود ندارد و در موارد مشکوک ابتلای مادر شیردهی بلامانع است و اگر حال عمومی مادر وخیم بوده و تشخیص نیز محتمل باشد باید از بانک شیر مارد و یا شیر خشک با رعایت موازین بهداشتی استفاده کرد و در این موارد بهتر است نوزاد ۲۴ پس از تولد تست کرونا شده و یک روز بعد نیز تکرار شود و اگر سالم بود مادر در قرنطینه می‌تواند به او شیر دهد.از لحاظ تشخیص آزمایشگاهی چون ویروس کرونا ۵ تا ۶ روز در مخاط مجاری تنفسی مستقر است، راه های مختلفی برای تشخیص پاراکلینیکی کووید ۱۹ وجود دارد؛ از جمله تست PCR که توسط سواپ از ترشحات بینی یا مجاری تنفیس و گلو گرفته می‌شود. حساسیت این تست حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد است. و نیز تست تشخیصی سریع از طریق بزاق که تا حدود ۹۰ درصد دقت دارد. دیگر تست ها عبارتند از: الیزا، ایمونوفلورسانس، تست‌های سرولوژیکی IgM-IgG در این تست اگر IgM بالا باشد نیازی به تزریق واکسن نیست و اگر IgG بالا باشد واکسن (خصوصا استرازانکا) تزریق می‌شود. و اگر هر دو تست بالا باشند بهتر است واکسن تزریق نشود وبهترین گزینه‌ی واکسن زمانی است که هر دو تست منفی باشند.
در کودکان تست PCR ممکن است خصوصا در نوع دلتا منفی باشد و بررسی سرولوژیک با نتایج مطمئن‌تری همراه است. سایر تست‌های آزمایشگاهی عبارتند از: تست CRP بالا، فریتین سرم بالای ۵۰۰، لکوسیتوز و یا لنفوپنی (در کودکان شایع‌تر است.) دی‌دایمر (D.DIMER)بالای ۱۰۰، اینترلوکین۶ بالای ۱۰، LDH نرمال و پالس‌اکسی‌متری (اشباح خون شریانی SPO2 کم‌تر از ۸۸ درصد) آنزیم‌های آمینوترانس‌فراز بالا و در برخی گزارش‌ها ایجاد لخته‌ی خون و آمبولی ریه که مشخصه‌ی ابتلای ریه می‌باشد.
در بررسی تصویربرداری، عکس ساده‌ی قفسه‌ی سینه ارزش تشخیصی زیادی ندارد اما ممکن است انفیلتراسیون یک یا دو طرفه در نواحی محیطی ریه مشاهده شود. سونوگرافی نیز اهمیت زیادی در تشخیص ندارد و به‌جای آن‌ها از سی‌تی اسکن ریه (CT-SCAN) استفاده می‌شود. در این روش ممکن است منظره‌ی شیشه‌ی غبار گرفته (Ground Glass Opacity) مشاهده شود. گذشته از این بزرگی غیرمعمول غدد لنفاوی و تغیرات جنب (افوزیون پلور) و علامت هاله‌ی معکوس (Halo-Sign) در اطراف ضایعه‌ی فوق دیده شود. افزایش ضخامت مجاری هوایی و نمای سنگ‌فرشی (Crazy-Paving)در کودکان بیش‌تر از بزرگ‌سالان مشاهده می‌شود. با وجود این سی تی ریه نیز در کودکان زیاد اختصاصی نبوده (۳۵ درصد) و ضایعات ذکر شده ممکن است در دیگر بیماری‌های ویروسی نیز وجود داشته باشد.

پیشگیری:
شایع‌ترین راه انتقال ویروس از انسان به انسان است که می‌تواند از طریق ترشحات تنفسی، دهان، بینی، چشم و یا به شکل غیرمستقیم (تماس با سطوح صاف) صورت پذیرد. چنان‌چه ویروس روی دست‌ها ۵ تا ۱۰ دقیقه و روی اسکناس‌ و تلفن موبایل تا ۲۸ روز باقی است و معمولا ویروس حدود ۳ساعت در هوا معلق می‌ماند و روی سطح صاف میز ۴۸ ساعت دوام دارد. و بنابراین رعایت فواصل تماس حدود ۲ متر از فرد مشکوک استفاده از ماسک‌های مخصوص، شست وشوی مکرر دست‌ها با آب و صابون و سایر مواد ضد عفونی کننده به مدت ۳۰ ثانیه، خودداری از دست دادن و روبوسی در شرایط اپیدمی، ضد عفونی کردن اشیا در تماس روزانه، خودداری از حضور در مجامع عمومی و رعایت بهداشت تغذیه‌ای، خودداری از تماس با حیوانات و ورزش و پیاده روی مناسب و روزانه، استفاده نکردن از دخانیات، ایجاد تهویه مناسب در محل کار و منزل از راه‌کارهای مهم محسوب می‌شوند.

واکسیناسیون:
یکی از راه‌های حائز اهمیت در پیش‌گیری از بیماری کرونا همانند دیگر بیماری‌های عفونی انجام واکسیناسیون است. جهت تحقق این روش درمانی کشورهای مختلف با روش‌های نوین تکنولوژیک و علم مهندسی ژنتیک به این دستاورد نایل شده‌اند که به اختصار عبارتند از:
واکسن فایزر (آلمان- آمریکا) با کیفیت ۹۵ درصد (برای تهیه ازدو ژنوم ۵و ۲۶آدنو ویروس) استفاده شده است .
واکسن اسپوتنیک (روسیه) با کیفیت ۹۰ درصد
مدرنا (آمریکا) با کیفیت ۹۷ درصد
جانسون و جانسون (آمریکا) با کیفیت ۷۰ درصد
سینوفارم (چین) با کیفیت ۵۰ درصد
نوواکس(آمریکا) تک دوز با کیفیت ۹۵ درصد
کواکسین، بهارات- بایوتیک (هندوستان) با کیفیت ۸۰ درصد
استرازنکا (سوئد- انگلیس) با کیفیت ۶۰ درصد به بالا
واکسن‌های یاد شده همگی در دو دوز با فاصله‌ی ۲۸ روز تزریق می‌شوند به غیر از سینوفارم چین که به علت سطح پایین آنتی‌بادی تولیدی نیاز به تزریق دوز سوم در برخی نقاط توصیه می‌شود و نیز واکسن اسپوتنیک که با فاصله‌ی ۱۸۰ روز هم قابل تزریق است.
ناگفته نماند در خصوص بانوان باردار تزریق واکسن‌های سینوفارم و کووکسین و اسپوتنیک منع مصرف دارد.
در مورد کودکان،‌ انجام واکسیناسیون برای سنین کم‌تر از ۱۲ سال ممنوع است. و واکسیناسیون منوط به نتایج کارآزمایی بالینی آن در بزرگ‌سالان دارد و قریب به یقین در آینده این مهم تحقق خواهد یافت. خصوصاً این‌که عوارض واکسیناسیون در مورد گروه سنی کودکان کم‌تر از بالغین است.

درمان:
در خصوص درمان بیماری کووید ۱۹(کرونا) نظام‌های بهداشتی و درمانی با چالش‌های فراوانی مواجه هستند چراکه باتوجه به سرعت انتقال و سرایت بیماری و همه‌گیر شدن آن پژوهش‌گران برای تهیه شیوه‌نامه‌های خاص درمانی تلاش می‌کنند. چون تظاهرات و کانون‌های اصلی درگیری ریه انسان است، توجه به علایم عمومی و تنفسی توأمان ضروری است که آن‌هم رعایت موازین پزشکی- بهداشتی و انجام درمان‌های علامتی و درنهایت تجویز اکسیژن می‌باشد.
در مورد اقدامات اولیه در آغاز ابتلای به بیماری و در موارد تب، استفاده از داروی استومینوفن ( و نه ایبومروفن و دیگر داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی) ارجح است. رعایت رژیم غذایی شامل پروتئین زیاد و چربی و مواد قندی (کربوهیدرات) کم ضرورت دارد. تجویز مایعات فراوان، تقویت سیستم ایمنی، غرغره آب نمک، جویدن پیاز و بیرون دادن هوای بازدمی از راه بینی، ویتامینC روزانه ۵۰۰ میلی‌گرم، ویتامین D روزانه۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰ واحدتجویز ( زنجبیل رنده شده همراه عسل و زعفران و زردچوبه و لیموترش) در آب جوشیده گرم و دم‌کرده‌ی کُندر تلخ همراه ۲ قاشق مرباخوری عسل روزانه، بخور جوش شیرین و مصرف قرص زردچوبه و قرص ملاتونین زیر زبانی از اقدامات اولیه‌ی مهم محسوب می‌شود. نکته‌ی حائز اهمیت این‌که در مورد مصرف مکمل‌‌ها باید نهایت احتیاط را مبذول کرد چراکه به‌عنوان مثال مصرف زیاد ویتامین D گذشته از ایجاد مسمومیت، باعث افزایش آنزیم ACE2 که گیرنده‌ی ویروس کروناست، می‌شود. گاهی در موارد مشکوک به کرونا از درمان‌های به اصطلاح خانگی گیاهان دارویی استفاده می‌شود که باز جای حرف و حدیث فراوان دارد اما به‌عنوان مثال می‌توان از گیاهان زیر نام برد:
جین‌سینک، شیرین بیان، رزماری، مریم گلی، رازیانه، نعناع، زوفا، سیر، گزنه، برگ توت، ریحان، گل سرخ، به، سیب، گشنیز، بادام، جو دوسر، عناب و دارچین و …
شیوه‌نامه‌های درمان سرپایی (در مرحله‌ی ایزولاسیون منزل) پیش از بستری در بیمارستان باید تحت نظر پزشک انجام گیرد که یکی از این راه‌کارها، تجویز پردنیزولول ۵mg/kg به مدت ۱۰ روز صبح‌ها یک بار، ناپروکسان، استامینوفن، استیل سیستئن، فاموتیدین و هیدروکسی کلروکین یا کلروکین فسفات است و اخیرا از داروی سایتووکس یا Flavoperavir که روی ویروس آنفلوآنزا هم موثر است و نیز از داروی ضد ویروس خوراکی مولنوپیراویر Molnuperavir به مدت ۵ روز و نیز از شربت آلرگاد Alergard (حاوی سیر) استفاده می‌شود.
گاهی در حین درمان سرپایی نیاز به تجویز اکسیژن با کپسول مانیتوردار ضرورت پیدا می‌کندکه در این مرحله پالس اکسی‌متری، باید به افت اشباع اکسیژن SPO2 توجه کرد که در صورت افزایش تعداد تنفس بالاتر از ۳۰در دقیقه یا افت PO2 کم‌‌تر از ۹۳درصد بیمار باید سریعا بستری شود.
سایر موارد بستری در بیمارستان عبارتنداز: درد قفسه‌ی سینه، کاهش هوشیاری، تشدید سرفه‌ها، تنگی نفس شدید، عدم قطع تب پس از ۵ روز، و بروز +CRP و لنفوپنی شدید. در مدت بستری پروتکل درمانی طبق نظر پزشک معالج باید اعمال شود. یکی از آن‌ها که پلاسموفورزیس یا کانولسنت پلاسما بود در حال حاضر از پروتکل درمانی کودکان خارج شده‌است.

در مورد کودکان:
طبق شیوه‌نامه‌های کشوری، داروهایی که کاربرد مجاز دارند عبارتند از:
هیدروکسی کلروکین(۳-۵mg/kg) یا کلروکین فسفات یک‌ یا دوبار روزانه و کالترا (Kaletra): (لوپیناویر (lopinavir) و ریتوناویر (Ritonavir) با دوز ۲۳۰mg/m2 که روزانه ۲ بار توصیه می‌شود.
بهبود کلینیکی با ظهور و تایید وجود آنتی‌بادی‌های igM و igG و بروز ایمنی در بدن است. گاهی شیوه‌نامه‌ی درمانی از سفتریکسون و آزیترومایسین و Atazanavir هم بر حسب مورد استفاده می‌شود. در موارد بستری نوزادان اصلاح آب و الکترولیت‌ها، اسیدوباز، رفع مشکلات انعقادی، اکسیژناسیون مناسب، ونتیلاتور، تجویز آنتی‌بیوتیک و سورفاکتانت از ضروریات درمانی است. اخیر در برخی گزارش‌های پزشکی بهترین دارو در مورد کودکان را (اینترفرون) و ( اکسید نیتریک استنشاقی INO) ذکر کرده‌اند و هیدروکسی کلروکین به تدریج از شیوه‌نامه‌ی درمانی خارج شده‌است.

معیارهای ترخیص پس از بستری عبارتند از:
-قطع تب ۷۲ ساعت پس از درمان
-SPO2 بیش‌تر از ۹۳ درصد (بدون ونتیلاتور)
– بهبود علایم بالینی و حیاتی با نظر پزشک معالج
-وجود ۲ تست منفی PCR به فاصله‌ی ۲۴ ساعت پس از درمان
امید است که مردم عزیزمان با رعایت موازین پزشکی بهداشتی از بروز و اشاعه‌ی این معضل یزرگ و شوم که دامن‌گیر جهان و کشورمان شده، هرچه زودتر رهایی یابند.

***
مهمان ناخوانده

تو از کدام دیار
آمدی به خانه‌ی من
کدام الفت دیرینه بود
میان من و تو
که با شتاب گذشتی
از ورای کشور خاقان
و دیوسان نشستی بر آستان آشیانه‌ی من
(تو را که من چشم‌ به انتظار نبودم)
سوغات تو
زنگار مرگ بود
در آیینه‌های کوچک دل
و اهتزاز پرچم داعش بود
در هئیت جثه‌ای کوچک
تو صاعقه‌ای شوم بودی
در آستان بهار
اما نفیر آه مادران
سرانجام،
تو را نابود خواهد کرد.
(فروردین ۱۳۹۹)