ايزدپناه در مورد دوره‌ی ساخت پل مي‌نويسد: سنگ‌نوشته‌ تاریخي در سمت خاوري پل افتاده و شکسته است. به طوری که تنها چند کلمه «بدر»، «اطا»، «جل» از قطعات آن قابل خواندن بود كه مي‌توان گفت اين پل نيز از ساخته‌هاي بدر پسر حسنویه می‌باشد. (ایزدپناه، ۱۳۷۶: ۴۲۸- ۴۲۹) در مجموع پل از دو بخش كلي، چند چشمه‌تاق‌ در جانب باختري و سطحي شيب‌دار دسترسي(رَمپ) در ‌بخش خاوري تشكيل شده. ابعاد مترولوژيك پل به گزارش احمد پرويز از اين قرار است: طول ۴‌.۱۷۸ ‌متر، تعداد پايه‌ها‌ ۷ ، طول بزرگ‌ترين دهانه ۷ . ۳۴ متر. (حسن‌پور‌، ۹۵:۱۳۹۸)

نقشه‌ی پايه‌‌هاي پل از نظر شكلي همسان (دو موج‌شكن هلالي در دو‌سو) و از منظر نيارشي بر پايه اندازه بار وارده به هر دهانه و منطق دقيق سازه‌اي متغير است. بزرگ‌ترين پايه‌ها و دهانه در مسير عبور آب قرار دارند.

‌ پايه‌ها بر بستر صخره‌‌اي بنيان نهاده شده و در نماي بيروني تا بلنداي ۷ .‌۳ متر از سنگ‌هاي چارتراش و در درون از سنگ‌هاي نامنظم ساخته شده‌اند. از ميان چشمه‌تاق‌هاي اصلي تنها دهانه‌ی تاقي در كرانه خاوري ‌سالم مانده است. پوشش اجرا شده در اين دهانه به ‌گونه‌ی دو تاق تيزه‌دار ‌(‌دوره‌ی اسلامي) مضاعف است. تاق زيرين از ساختمايه آجري و براي استحكام بيش‌تر به صورت تركيبي «رومي»‌و«پر» ساخته شده و ‌تاق رويين از‌ سنگ‌هاي چارتراش كوچك است.

در ميان دهانه‌هاي اصلي براي سبك‌سازي سازه‌اي و كاستن از جسامت بنا از كوره‌تاق‌هاي كوچك‌تري استفاده شده است. دهانه‌ی اصلي پل اندازه‌اي شگفت‌انگيز دارد و بزرگ‌ترين دهانه‌ی تاقي در ايران و از با شكوه‌ترين دهانه‌هاي اجرا شده در جهان كلاسيك است. برخي ناهمگوني‌هاي هندسي در كارشيو (نقشه‌) پل نشان مي‌دهد كه، در برهه‌اي بخش‌هايي از آن را تجديد بنا كرده‌اند. اين تغييرات به ويژه در بخش خاوري (سطح شيب‌دار) پل نمايان است. در اين بخش پل به دليل شيب به نسبه ملايم مسير،‌ از سطح شيب‌دار به جاي چشمه‌تاق بهره گرفته شده. در درون اين سطح دو اتاق منفرد و يك فضاي رواق‌گونه جانمايي شده است. اين فضاها مي‌توانست‌ به حسب ضرورت مورد استفاده قرار گيرد. نكته‌ی درخور اعتنا آن است كه شاهزاده محمودميرزا كه خود از پل ديدن كرده، به كتيبه‌اي بر روي پيكره‌ی آن، از دوره‌ی واليان فيلي لرستان اشاره كرده. متن كتيبه به روشني بر ساخت پل در آن دوره اشاره دارد.

بر اساس متن كتيبه اين پل به دستور والي لرستان حسين‌خان دوم، و به سرپرستي وزير او «برخورداربيگ سوري‌»، به دست معماري به نام«معزالدین دزفولی» در طول چهار سال ساخته (مرمت) شده است.‌ (نسخه‌ی خطي مقصودجهان) اكنون از اين كتيبه اثري موجود نيست. گويا گذشت زمان يا برخي حوادث طبيعي و تاريخي موجب نابودي آن شده است. محمود ميرزا چند سال بعد در رساله‌ی عهد حسام به اين پل و كتيبه‌ی آن اشاره كرده‌؛ اما اين بار تاريخ اتمام پل را سال ۱۱۰۸ ق. نوشته است.( افشار، ۱۳۹۰‌: ۱۷۰)

‌بر پايه‌ي روايات شفاهي گويا هم‌زمان با شاهان صفوي، مردم اين ناحيه براي رهايي از ستم واليان، كه ‌از خرم‌آباد فيلي به ‌آ‌ن‌جا لشكر‌كشي مي‌كنند، اقدام به تخريب پل گاميشان مي‌کنند. پس از آن اين پل توسط واليان دوباره مرمت مي‌شود.‌ ديگر بار اين پل هم‌زمان با دوره‌ی قاجار،‌ به دستور غلامرضا‌خان والي مرمت شده است.

ادامه دارد…

*پژوهش‌گر حوزه‌ی معماری و تاریخ