مردم خرم‌آباد اين بنا را دو‌بِرارَه و محل دفن دو برادر از تبار رسول خدا مي‌دانند.‌ بر مزار اين دو تن، از روزگار گذشته آرامگاهي ساخته شده بود كه، در دوره‌ی جنگ هشت ساله ايران و عراق آسيب ديده و پس از آن ‌عجبا كه به جاي مرمت اصولي تخريب و نوسازي شد!‌!!
در سال‌هاي گذشته، هنگام ساخت و ساز‌هاي نو در محوطه‌ی اين بنا بخشي از يك كتيبه‌ي سنگي به‌دست آمد كه داراي دانسته‌هاي سودمندي از اين محوطه تاريخي است.
متن آن‌چه از اين كتيبه به دست آمده، اشاره به شخصي به نام‌ يا القاب «‌رشيد معين الامير ملوك……» و سال ۶۵۴ ق. دارد. اين فرد با توجه به شكستگي كتيبه قابل شناسايي نيست. اگر بپذيريم كه اين كتيبه به يقين مربوط به آرامگاه است، شايد بتوان چنين گفت، كه كهن‌ترين تاريخ ساخت بنا مربوط به سده‌ی هفتم هجري است. كاوش باستان‌شناختي و گمانه‌زني‌ علمي در اين محدوده مي‌تواند رهنمون ما به حقيقت موضوع باشد.

تصويركتيبه‌ی سنگي نويافته محوطه آرامگاه دو‌براره (دو برادران)

در خصوص بناي تاريخي كه بر پايه‌ی اسناد تصويري و روايت‌هاي شفاهي‌، در اين محوطه وجود داشته است ديرينگي بيش از دوره‌ی قاجار نداشته و شامل ايواني ورودي‌، دو فضاي گوشوار ‌در دو سوي ايوان و فضاي گنبدخانه بود. اين بنا با ساختمايه و مختصر آرايه‌هاي آجري در جلوي ايوان ورودي تخريب شد.
در پيرامون آرامگاه از گذشته‌هاي دور، پيش از گسترش شهر به اين ناحيه (در روزگار پهلوي) گورستان بزرگي قرار داشت. اين گورستان محل دفن بسياري از مردم خرم‌آباد به‌ويژه رجالي مانند ميرزا كاظم‌خان كلانتر كمالوند و فرزندش ميرزا‌علي مستوفي، ميرزا اسدالله‌خان كمالوند شاعر و متخلص به مفلوك‌، ‌ميرزا محمود كمالوندي وثوق‌الملك، فرزندان ميرزا‌علي مستوفي و … است. اين افراد در دوره‌ی قاجار تا روزگار آغازين پهلوي، در زمره‌ی شاعران، اديبان و رجال سياسي- اجتماعي لرستان پيش‌كوه به شمار مي‌آيند.

آرامگاه دو‌بِرارَه (دو برادران) پيش از تخريب

محمود ميرزا‌ قاجار در رساله‌ی خطي مقصود جهان از آرامگاه دو‌برادرهَ به تعبير «دو بقعه در كنار هم» ياد مي‌كند. ‌آيا اين گفته نشان از وجود بنايي كهن‌تر‌ خبر مي‌دهد كه در دوره‌ی مياني قاجار مرمت يا تجديد بنا شده‌است؟ هم‌چنين او دو فرد مدفون در آرامگاه را سید ابوالحسن و سید ابوالوفا نگاشته‌است. اين نام‌ها با شجره‌اي كه اخيراً در آرامگاه نوسازي شده نصب كرده‌اند (ناصر، امام‌زاده ابوالوفا محمّد و احمد ابوالفضل امام‌زاده علي اميركيا) داراي شباهت‌ها و البته تفاوت‌هايي است. والله اعلم.

* پژوهش‌گر حوزه‌ی معماري و تاريخ