مشاهده می‌شود اغلب کسانی که در تنگنای فشارهای روانی در اثر فریب‌کاری قرار می‌گیرند تحت تاثیر این باور غلط تصور می‌کنند همه دروغ می‌گویند! هنگامی که همه‌ی درها بسته شده باشد و امید به زندگی سالم و شرافتمندانه تعدیل شده گردد فضای امیدواری رو به کاهش می‌گذارد و آدمی در بهتی حیرت‌انگیز به محیط اطرافش می‌نگرد و قضاوت می‌کند.

حال بهتر است پیش از بررسی جزییات به علل و انگیزه‌های فریب‌کاری پرداخته شود، اگر رابطه‌ی علت و معلولی این رفتار نابه‌هنجار را بتوانیم تا حدودی بررسی کنیم شاید به واقعیت آن پی ببریم. (فردی با نگارنده آشنایی داشت، مدت‌ها بود تا می‌توانست از روش‌های اغفال‌گرانه برای رفع موانع شخصی استفاده کرده، دوستان خود را فریب می‌داد، او چنان در فریب‌کاری جدی و مصمم بود که اطرافیان را به شکلی انحرافی و با حربه‌ی خیرخواهانه اغفال می‌کرد و آن‌چنان ماهرانه آن‌ها را گول می‌زد که جای اعتراضی باقی نمی‌گذاشت، جالب این‌جاست اغلب کسانی که با او سروکار داشتند از وضعیتش باخبر بودند اما به سبب شرم حضور نسبت به رفتار ناسالمش اعتراض نمی‌کردند و اگر کسی هم معترض می‌شد معتقد بود چون به این ترفند تسلط دارد پس حق با اوست.)
می‌دانیم که افراد بشر خواه ‌ناخواه به دلیل حُسن زیستن همواره سعی دارند رفتار خود را به هنجار تلقی کنند، در این بین برخی افراد که دچار مشکل‌های روانی مختلف هستند با استفاده از آن مشکلات فریب‌کاری را نوعی زرنگی و دانایی به‌شمار می‌آورند و دیگر افراد را به علت حجب و حیا و یا بی‌اعتنایی به این رفتارهای ناپسند، لایق فریب خوردن می‌دانند، لازم به یادآوریست کج‌روی و فریب‌کاری تنها جنبه‌ی اقتصادی و مالی ندارد بلکه در همه‌ی موارد دیگری هم به کار می‌رود؛ مثلاً کسی که در رشته‌ی ویژه‌ای تحصیل کرده‌است، احتمالاً همواره احساس نوعی برتری طلبی دارد، به همین دلیل بر این باور است که دیگر افراد از هدف‌های او بی‌خبرند. چه بسیارند افرادی که از حُسن نیت و صداقت دوستان و آشنایان حداکثر بهره‌برداری را در رفع مشکلات خود می‌کنند اما به جای تشکر پاسخ وارونه می‌دهند، این‌جاست که گاهی آدمی شک می‌کند اگر موفقیتی در زندگی چنین افرادی بوده‌است ناشی از خوش‌‌اقبالی و خوش‌شانسی آن‌ها بوده است و گرنه لیاقت آن را نداشته است.
 اغلب ملاحظه می‌شود چنین تیپ‌های شخصیتی به‌جای تحصیل حاصل از مطالعه و تحقیق خویش حتا در زندگی خانوادگی دیگران هم مداخله می‌کنند به نحوی که تصور می‌شود از خود آن‌ها هم آگاه‌ترند، شگفت‌آور آن‌جاست که چنین افرادی همواره زیپ اتهامشان مغرضانه و بی‌دلیل باز است و به‌جای انتقاد و ارشاد سازنده در وضعیتی بسیار ضعیف و مضحک سعی در تخطئه‌ی دیگران دارند. آن‌چه جامعه‌ی امروز ما را دچار ایستایی و عقب‌ماندگی کرده‌است، از این نوع رفتارهای نابه‌هنجار می‌باشد، به ویژه مردم لرستان از این رهگذر آسیب فراوان دیده‌اند، چنین شخصیت‌های فریب‌کاری برداشت کرده‌اند که میدان فریب‌کاری و دروغ همیشه برایشان آماده است اما جالب این‌جاست چنین رفتارهای نابه‌هنجاری از ابتدای خلقت بشر نتوانسته است تا پایان پیروز شود، متاسفانه تنها صلاح چنین شخصیت‌های مشکل‌داری ضعیف‌نمایی برای جلب نظر دیگران است. بی‌پیرایه باید یقین داشت این‌گونه افراد نه تنها قادر نیستند گامی در جهت پیش‌رفت و شکوفایی جامعه‌ی خود بردارند بلکه رفتارشان به علل مخدوش بودن مسموم کننده است.
روان‌شناسان معتقدند چنین تیپ‌های شخصیتی بیش‌تر به دنبال آوازه‌گری برای محو و سرکوب عقده‌ها و کمبودهای درونی خویش‌اند، زیرا برنامه‌ی درستی در جهت صداقت و صمیمیت ندارند، زیرا فریب‌کاری را نوعی امتیاز در درایت و دانایی برای خویش به شمار می‌آورند و احتمالاً آن را امتیازی منحصر به فرد می‌دانند. شوربختانه تعدادی بر این باورند که قادرند با زیرکی هم مردم را فریب دهند و هم محبوبیتی برای خویش کسب کنند، غافل از آن که احترام خواستن در زیر لوای فریب‌کاری منهای شایستگی نه تنها ارزشی مستمر نخواهد داشت بلکه پایانی غم‌انگیز دارد. می‌توان گفت محبوبیتی ارزشمند است که نتیجه‌ی صداقت، درست‌کاری و شایستگی باشد، بنابراین باید متوجه بود شرافت همیشگی در سایه‌ی صداقت همیشگی است.

*چاپ شده در سیمره ۴۷۵(۶آذر۹۷)