ادبیات کهن و نو را به درستی می‌شناخت و توانست در دوران پر تب و تاب و ناهموار اجتماعی و فرهنگی ایران، با دانش فراوان رسالتی خطیر داشته باشد.
جامعه‌ی روشن‌فکری ایران از انقلاب مشروطیت تا امروز گرانی‌گاه سنت و مدرنیته بوده است. این جامعه از انسان‌هایی فرهیخته که سرمایه‌های اجتماعی و فرهنگی بودند، با همه‌ی موانع و سرکوب‌ها، سرافراز رسالت روشن‌گری و آگاهی به جامعه داشتند. از بد اقبالی‌ها در کشور ایران، این بود که دموکراسی‌های پایدار و فعالیت‌های احزاب سیاسی وجود نداشت؛ به‌ناچار این پارادوکسیکال بر گرده‌ی روشن‌فکران بود، سرانجام آسیب‌های زیادی متحمل شدند.
مرگ، زندان و دیگر محرومیت‌های اجتماعی نتیجه‌ی این اتفاق ناگوار بوده است. ابتهاج و شعر نو با مسیر مدرن و شهروندی متعهد به میدان فعالیت‌های فرهنگی گام نهادند. آشنایی با شهر نو و حلقه‌ی نیمای بزرگ، دریچه‌‌ی جدیدی در فهم و درک اندیشه‌های مترقی و عدالت‌خواهانه کسب کرد. سایه علاوه بر مطالعات ادبیات کهن و نو، دستی در موسیقی هم داشت.
از عوامل محبوبیتش، همراه بودن او با شرایط اجتماعی و سیاسی و روح زمانه بود. وی با تمام سعی خود، دغدغه و مشکلات جامعه را به صورت شعر در آورد. در تاسیس کانون نویسندگان ایران نقش وافری داشت. در زمینه‌ی موسیقی بسیار توانمند بود؛ از سال‌های ۵۰ تا ۵۶ سرپرست برنامه‌ی گل‌ها در رادیو ایران و پایه‌گذار گروه‌های هنری شیدا و عارف بود. اشعار نو و عزلیات، تصفیف‌های او را هنرمندانی مانند استاد شجریان، شهرام ناظری و … اجرا کرده‌اند.
ابتهاج کتاب‌های شعر زیادی چاپ کرد. زمین، سیاه مشق، شبگیر، یادگار خون سرو؛ تاسیان؛ چند برگ از یلدا، حافظ به سعی سایه و کتاب معتبر دوجلدی پیر پرنیان‌اندیش حاصل گفت‌وگوی طولانی با وی است. سایه در این کتاب، تاریخ یک سده فعالیت شعر و ادبیات را به درستی بیان کرده است. ای کاش سی سال پیش، این‌ کار عظیم شکل می‌گرفت، کهولت سن و فراموشی حوادث شاید از خاطره و حافظه‌ی این مرد بزرگ کاسته بود. بی‌شک ابتهاج تاریخ شفاهی ادبیات شعر نو و کهن بود. امیر هوشنگ ابتهاج انسانی بود که هیچ‌گاه نسبت به سرنوشت ایران و مردم آن بی‌تفاوت نبود. نگاهی عدالت‌خواهانه و دموکرات به سپهر زندگی این مردم، مالامال در آثارش هویدا بود. ابتهاج مثل اسلاف فرهنگی ایران، همیشه زنده است.
* عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران

*هرگونه برداشت و تلخیص از مطالب این تارنما بدون ذکر منبع ممنوع است و پیگرد قانونی دارد.