و نوروز که در معنا دارنده‌ی روز و ماه ایزدان است به تعبیری از ماقبل تاریخ تا کنون قامت افراشته است. ایرانیان باستان آغاز نیمه‌ی اول گرمایش سال را با جشن نوروز و آغاز فصل سرما را با جشن مهرگان پاس می‌داشتند. در ادبیات کهن ایران‌زمین، همواره جشن فروردین با نام جشن نوروزی یا جشن عید و بهار نام‌گذاری شده است.
جشن فرخنده‌ی فروردین است
روز بازار گل و نسرین است
به عقیده‌ی ایران‌شناس شهیر، دکتر بهرام فره‌وشی(وفات۱۳۷۱) ایرانیان باستان، ۵ روز قبل از پایان سال و ۵ روز بعد از آن را پنجه‌ی کبیسه می‌خواندند و در این ده روز با مجالس شادی و نشاط و آراستن رخت و لباس نو و برپایی خوان نوروزی(هفت‌سین) به دید و بازدید می‌پرداختند، هم‌چنین با برافروختن آتش در پشت‌بام‌ها به نیت دعوت از فروهرها یا ارواح مردگان که به تدریج به جشن آخرین چهارشنبه‌ی سال، چهارشنبه‌سوری نام بردار شد، به جشن و شادی می‌پرداختند.
جشن سوری پس از نخستین سده‌های اسلام، هم‌چنان تداوم یافت و اولین بار در اوایل سده‌ی چهارم هجری توسط منصوربن نوح سامانی با شکوه تمام برگزار شد. به گفته‌ی استاد فقید، ابراهیم پورداود(وفات ۱۳۴۷):«آتش‌افروزی ایرانیان در آستانه‌ی نوروز ازآیین‌های کهن بوده و تقارن این جشن با شب آخرین چهارشنبه‌ی سال بعد از اسلام مرسوم شد.»
با گذشت زمان، اقوام مختلفی که بر ایران تسلط داشتند از قبل یونانیان بعد از حمله‌ی اسکندر و اعراب بعد از فتح ایران و قبایل مغول بعد از خوارزمشاهیان همواره آیین‌های نوروزی را به سبک و سیاق خود پاس داشته و حرمت نهاده‌اند به عنوان مثال؛ می‌توان به جشن‌های پاییزی دیونیسیوس یونان در غرب و جشن نوروز بهار ایرانیان در شرق جهان باستان نام برد که توسط دو حماسه‌سرای بزرگ، هومر و فردوسی و بعدها دیگر بزرگان ادب ایران‌زمین تا دوران معاصر طبع‌آزمایی‌ شده‌است.
بمان تا بیاید مه فرودین
که بفروزد اندر جهان هور دین(فردوسی)
**
آمد بهار خرم با رنگ و بوی طیب
با صد هزار نزهت و آرایش عجیب(رودکی)
**
بر لشکر زمستان نوروز نامدار
کرده‌است رای تاختن و قصد کارزار(منوچهری)
**
نوبهار است در آن کوش که خوش دل باشی
که بسی گُل بدمد باز و تو در گِل باشی(حافظ)
نوروز با آیین‌های باشکوهِ خاص طی قرون و اعصار در مواجهه با حوادث مختلف و نشیب و فرازهای متمادی، توانسته جاودانگی خود را از دوهزار سال قبل از میلاد تا دو هزار سال بعد از آن تداوم بخشد و مانایی خود را در میان ساکنین ایران‌زمین«ایران‌نویج» در گستره‌ی جغرافیایی پامیر(پاکستان)، بدخشان(تاجیکستان)، قرقیزستان، ازبکستان، آذربایجان، قفقاز، ترکیه و نواحی کردستان و سوریه و عراق نهادینه کند.
این راز ماندگاری به اقتضای هماهنگی و تقارن با تحولات شکوهمند آن میسر شده است، چنان‌چه در نوروز، طبیعت جانی تازه یافته و آفتاب درخشان و شکوفایی گل‌ها و جوانه‌ها و سرسبزی طبیعت و بارش باران‌های بهاری و زایش چارپایان و تحول گرما و سرما، همگی بر نو شدن و تازگی دلالت دارد.
ابوریحان بیرونی در «آثارالباقیه» نوروز را روز نوزایی آفرینش نامیده و این‌گونه بیان کرده که انسان و جانداران و طبیعت به نوعی به تقارن و هم‌زیستی متقابل می‌پردازند و این جشن نوشدن طبیعت با آیین‌های خاص در داستان‌های اساطیری ایران به ویژه در اسطوره‌ی آفرینش جهان، جشن اهورا مزدایی و به تخت نشستن جمشید کیانی در اولین روز بهار، به مناسبت پیروزی جمشید بر دیوان توسط فردوسی آورده شده است.
سر سال نو هرمز فرودین
برآسوده از رنج تن، دل ز کین
و در روایات مذهبی از جمله تورات عهد عتیق و اوستا و سرانجام در قرآن کریم(آیه‌ی ۳ سوره‌ی ق) این‌گونه بیان شده که خداوند آفرینش جهان و موجودات را در شش روز خلق کرده که آغازین روز این خلقت همانا روز اولین فرودین یا نوروز نام‌گذاری شده است. ادامه در صفحه‌ی۷