باوجود آن‌که عبادات و دعا و گفتار با اندیشه سنجیده می‌شوند و هرچه عنصر عقل و اندیشه در آن‌ها وجود داشته‌باشد از ارزش و اعتبار و مقبولیت بیش‌تری برخوردار خواهند بود، انسان اگر توجه و دقت نظر در تمام جنبه‌های فردی و اجتماعی نداشته‌باشد، قطعاً سخنان و اعمالش از درجه‌ی بالایی برخوردار نیست.
شاعری چنین سروده است؛
ای برادر تو همه اندیشه‌ای
مابقی خود استخوان و ریشه‌ای
عقل راهنما و پیامبر باطنی است
ما در دعاهایمان خواستار قلب سلیم و عقل رشید و چشم بصیر هستیم. ترازوی عقل کمک‌یار بشر در تمام زمینه‌های دینی،اجتماعی، اقتصادی، گفتمانی، فرهنگی، اخلاقی، شرعی و خانوادگی است.
همین عقل سلیم و رشّاد حتا در مناجات‌ها خواستار خیر و خوبی دنیا و آخرت است(ربنا آتنافی الدنیا حسنه و فی الاخره حسنه)، عقل فعال موجب بالندگی عقل عملی می‌شود. در گفتمان و محاورات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و… آن‌چه مفاهمه را شکل می‌دهد، رعایت سطح اندیشه و فکر مخاطب یا مخاطبان است.
در روایت داریم؛ ( اُکَلِمُ الناس علی قدر عقولهم یعنی؛ به اندازه‌ی سطح فکر و عقول بشریت( مردم) با آن‌ها صحبت کنید).
زندگی زناشویی هم دوجنبه عقلی و عاطفی دارد. در گذشته (جوامع سنتی) جنبه‌ی عقلی افراطی آن بر جنبه‌ی عاطفی آن می‌چربید. اما امروزه در جهان مدرن و فرامدرن توافق زوجین و عنصر عشق و عاطفه افراطی حرف اول را می‌زند. در جوامع پست مدرن تبادل و تعادل بین عققل و عاطفه را در دستور کار خود دارند.
در جوامع در حال گُذار که متحیر در دنیای مدرنیته و سنتی شده‌اند. زوجین پراکنده و پرشانند یک‌روز عشق می‌ورزند، روزی دیگر حساب‌گری را با خود زمزمه می‌کنند و روز دیگر به جدایی و جدال و پرخاش‌گری و طلاق فکر می‌کنند. عقل و شریعت واقعی همکاری دوجانبه دارند و هماهنگی بین آن‌ها زندگی متعادل را در تمام زمینه‌ها شکل می‌دهند.( ماحکم به العقل ماحکم به الشرع)
در جهان سوم احساسات بر عقلانیت حکومت می‌کنند. تبلیغات مذهبی، اجتماعی، سیاسی و روان‌شناسانه به‌طور مثال در اموری مانند انتخابات یا جبهه‌بندی‌های سیاسی، اجتماعی و نظامی خود را نشان می‌دهند. به عبارتی تمثیلی که در مثال مناقشه منظور نگارنده نیست، مردم چنین جوامعی بسان گنجشک‌هایی هستند که در دام پر از دانه به اسارت می‌افتند. سایر گنجشک‌ها که خطای سایر هم‌نوعان خود را می‌بینند ولی با دیدن طعمه از دام غفلت می‌کنند و سیکلی دورانی از اشتباهات را تکرار می‌کنند. امید است عقلانیت بر شئون زندگی جوامع حاکمیت پیدا کند. ان‌شاء‌الله…