**
حزم چه بود درد و تدبیر احتیاط
از دو آن گیری که دور است از خباط
(مثنوی، دفترسوم، بیت:۲۸۴۲)

تو یقینی و عیان برظن و تقلید بخند
نظری جمله و بر نقل خبر می‌خندی
(دیوان شمس، غزل:۲۸۶۸)
اجتهاد در لغت به معنی جهد کردن وکوشیدن است(معین،۱۳۸۷ :۸۴).
چنان که گذشت، اجتهاد به کارگرفتن حد اعلای کوشش برای یافتن حکم شرع است(استفراغ الوسع فی طلب حکم الشرع) و نیز گفته شده:«الاجتهاد ردالفروع الی الاصول»، مقصود از فروع همان مسائل قضایی و شرعی است و مقصود از اصول منابع وماخذ قانون است. پس اجتهاد به معنی صاحب نظر شدن در فقه اسلامی است. شخصی که دارای قدرت اجتهاد باشد به اسامی مجتهد، مفتی، مستنبط و حاکم نامیده می‌شود(جعفری‌لنگرودی،۱۳۷۷: ۸).
احتیاط عبارت است از حزم ومال اندیشی و انتخاب روشی که موجب اطمینان انسان در رسیدن به واقع است و تقلید هم به معنی دنباله‌روی و پیروی از نظره خبره یا مجتهد است. مسلمان باید به اصول دین یقین داشته باشد؛ ولی در احکام غیرضروری دین یا باید مجتهد باشد که بتواند احکام را از روی دلیل به دست آورد، یا از مجتهد تقلید کند؛ یعنی به دستور او رفتار یا از راه احتیاط، طوری به وظیفه خود عمل نماید که یقین کند تکلیف خود را انجام داده است. مثلاًً اگر عده‌ای از مجتهدین عملی را حرام می‌دانند و عده‌ای دیگر می‌گویند حرام نیست آن عمل را انجام ندهد(صانعی،۱۳۸۶: ۵). در ابیات بالا مشاهده می‌شود که این اصطلاحات فقهی در اشعار مولانا ریزش و تجلی کرده‌است.
به نظر می‌رسد مولوی در بیت زیر به تجزی در اصول اشاره دارد.
ما رمیت اذا رمیت خوانده‌ای
لیک جسمی در تجزی مانده‌ای
(مثنوی، دفتر چهارم، بیت:۷۶۳)

کلمه‌ی «تجزی» در مصرع دوم را می‌توان با همزه یا (tajazzo) خواند و بیت را چنین معنی کرد: با آن‌که مارمیت اذا رمیت را بارها خوانده‌ای اما معنایش را درک نکرده‌ای زیرا تو در مرحله‌ی جسمانی و عالم جزییات وکثرات فرومانده‌ای؛ ولی با توجه به سیاق کلام که سخن از تفسیر آیه‌ رفته‌است، به‌نظر می‌رسد مولانا کلمه تجزی با یا معمول(=tajazzi) در اصول فقه را مدنظر داشته است. تجزی در اصطلاح علمای اصول آن است که شخص در یک یا چند باب از مسائل فقه به مرحله‌ی اجتهاد رسیده باشد نه در تمام ابواب فقه؛ به‌عبارت دیگر، قدرت بالفعل بر استنباط بعضی از احکام شرعی را تجزی گویند؛ پس منظور مولانا در این بیت این می‌تواند باشدکه: هرچند بارها مارمیت اذا رمیت را خوانده‌ای اما چون هنوز به لحاظ بینش، در حد جسمانیات(مادیات) و از لحاظ دانش اجتهادی، در حد تجزی هستی؛ بنابراین قدرت درک عمق این کلام حق را نداری.

۱۰-اعمال عبادی جمعی
اعمال عبادی مورد تاکید اسلام واجد دو جنبه ی فردی و اجتماعی است. مولانا در بیت زیر به برخی از اعمال عبادی جمعی چون نمازجمعه و نماز جماعت و امربه معروف و نهی ازمنکر اشاره دارد.
جمعه شرطست و جماعت در نماز
امرمعروف وز منکر احتراز
(مثنوی، دفترششم، بیت: ۴۸۰)

ادامه دارد…