همگام با شکل‌گیری شهر استخوان‌بندی اصلی آن نیز شکل می‌گیرد‌. در میان شهر‌های کهن ایران زمین نمونه‌های بسیار زیادی را می‌توان دراقصی نقاط آن یافت که در سیر دگر‌گونی‌های تاریخ حیات خویش از قانون‌مندی‌های خاص برای انسجام کالبدی و عملکردی شهر و استخوان‌بندی اصلی آن تبعیت نموده‌اند. شهر‌های سنتی ایران دارای اعتبار و هویت ویژه‌ای می‌باشد و اکنون نیز آثاری از ساختار و استخوان‌بندی کهن آن را می‌توان دید و الگوی ساختاری آن به‌‌رغم تفاوت‌هایی در جزئیات از یک خصوصیات کلی پیروی می‌کند‌.

با رشد تدریجی شهر و توسعه‌ی محله‌های مسکونی به مرور استخوان‌بندی شهر موقعیتی مرکزی در شهر می‌یابد و در مرکز ثقل آن واقع می‌شود‌. ساختار کالبدی استخوان‌بندی شهر غالباً تابعی از ساختار کالبدی شهر است؛ هم‌چنین هسته‌ی اولیه‌ی استخوان‌بندی شهر در محل تلاقی راه‌های اصلی منطقه‌ای و تجاری شکل می‌گیرد‌. نحوه‌ی انتظام عناصر در یک مجموعه یا هسته از استخوان‌بندی، تا حدی تابع کاربری آن نیز بوده‌است کار‌بری‌های حکومتی‌، دولتی و فضاه‌های تشریفاتی آن‌ها اغلب به صورت منظم و مرکزی و کاربری‌های تجاری به صورت خطی و کار‌بری‌های فرهنگی- مذهبی به صورت هسته‌ای با انتظام گروهی حول یک فضای باز منظم یا به صورت پرانده و نامنظم تشکل می‌یابد‌.
بافت کل محدوده‌ی استخوان‌بندی شهر اغلب پیوسته و منسجم است و مجاورت بافت‌های متنوع و افزایش کیفیت فضایی آن منجر می‌گردد دسترس داخل شهر به محوطه‌ی استخوان‌بندی از تمام نقاط شهر از نظر مسافت متعادل بوده و محله‌های شهر توسط راسته‌ی اصلی محله یا مستقیماً به ستون فقرات شهر دسترسی داشته و از طریق آن با کلیه‌ی عناصر ارتباط بر قرار می‌کند.
فضای باز اصلی و استخوان‌بندی شهر از آن‌رو که در مشخصه‌های مختلف فضایی و عملکردی آن مؤثر واقع شده و به عنوان کانونی برای تجمع فعالیت‌های انسان دارای اهمیت بوده و خود در مقاطعی به عنوان یک عنصر از عناصر استخوان‌بندی شهر به شمار می‌رود الگوی ترکیب کاربری‌های شهری و هم‌جواری آن‌ها با یک‌دیگر به لحاظ تاثیر در کیفیت و کارایی عملکردی استخوان‌بندی اصلی شهر اهمیت بسزایی دارد‌.
در شهر‌های ایرانی سیر تحول و تغییرات استخوان‌بندی اصلی و قانون‌مندی‌های ویژه‌ی آن از این نظر حائز اهمیت است البته باید توجه داشت که میزان کارایی و مطلوبیت استخوان‌بندی شهر تا حد زیادی مدیون هماهنگی کالبد و مشخصات فرم و فضا با فعالیت‌های انجام شده در این فضا می‌باشد. در نهایت احداث شبکه‌های جدید خیابان‌ها منجر به گسیختگی استخوان‌بندی شهر شده و از نقش و اهمیت این مجموعه و عناصر آن کاسته‌است‌.

*دانشجوی دکترای برنامه‌ریزی شهری